Begin juni maakte de Algemene Rekenkamer bekend wat een studie kost en hoeveel het oplevert. De Rekenkamer onderzocht de inkomensgegevens van ongeveer 120.000 afgestudeerden in mbo en hbo en aan universiteiten. Een gemiddelde student aan de universiteit verdient het geld dat hij of zij aan de studie uitgaf binnen vijf jaar terug.

Rendement van een studie
Het salaris van een afgestudeerde ligt flink hoger dan dat van iemand met een mbo-diploma. De studierichting economie levert het meeste op in het hbo en het wo; in het mbo komen studenten beter uit met zorg en welzijn of techniek. Een studie techniek op het mbo kost een student 3000 euro. Wie na het afstuderen meteen een baan vindt heeft de eigen investering in 1 jaar tijd terugverdiend. Hbo-studenten met een studie in taal en cultuur hebben hun investering er uit na zeven jaar, in onderwijs en pedagogiek na vijf tot zes jaar. Alleen bij kunstopleidingen duurt het tussen de veertien en twintig jaar voordat de studie rendabel heet te zijn.

Dit zijn berekeningen vanuit het perspectief van de student die geld investeert in de eigen toekomst. Niet onbelangrijk met het oog op het leenstelsel voor het hoger onderwijs, waarin studenten geen beurs meer ontvangen, maar het geld voor hun studie lenen. De Algemene Rekenkamer biedt zelfs de mogelijkheid van een rendementscheck op haar site.

Rendement voor de overheid
Het onderzoek laat ook zien waar de samenleving het meest aan heeft. De overheid krijgt de kosten van een opleiding taal en cultuur binnen veertien jaar via de belastingen terug, die van een opleiding economie al na zeven jaar. De overheid betaalt, volgens ditzelfde onderzoek, ongeveer 48.000 euro voor iemand die techniek studeert op het mbo. Deze bijdrage is na 15 jaar via de inkomstenbelasting terugbetaald. Een universitaire studie in de gezondheidszorg kost een student 17.268 euro en de overheid 88.486 euro. Acht jaar na het afstuderen heeft de overheid die investering eruit.
Mannen verdienen al meteen na afronding van hun studie fors meer dan vrouwen: vrouwen verdienen gemiddeld vijftien procent minder. Bij vrouwen duurt het dus langer voordat zij via de belasting de kosten die de overheid voor hun studie maakte, hebben terugbetaald via belastingen. De snelle conclusie van een journalist van Radio 1 luidde dat vrouwen dus veel minder rendabel zijn voor de samenleving.

Studeren levert veel meer op
Die conclusie is natuurlijk veel te kort door de bocht. Het rendement van een afgestudeerde voor de samenleving bestaat niet alleen uit belastingopbrengsten, maar ook uit de denkkracht voor het helpen oplossen van maatschappelijke problemen, bijdragen aan innovatie, aan kunst en cultuur, zaken die allemaal (gelukkig) niet te kwantificeren zijn. Vrouwen vullen wellicht wat minder de nationale schatkist, maar voeden kinderen op tot goede burgers en maken het mogelijk dat hun echtgenoten maximaal productief zijn. Zijn ze daarom minder ‘rendabel’? De overheid leunt echter steeds meer op economen die niet goed raad weten met zaken die ze niet in cijfers kunnen omzetten. Maar zelfs zaken die wel te kwantificeren zijn, worden in het onderzoek van de Rekenkamer volkomen buiten beschouwing gelaten. Mensen met een afgeronde opleiding doen minder beroep op werkloosheidsuitkeringen en plegen minder strafbare feiten, vooral winkeldiefstal, vandalisme en geweld (Groot en Maassen van den Brink (2003). Meer onderwijs leidt tot een geringer beroep op de gezondheidszorg: het leidt volgens Minne, Van der Steeg en Webbink (2007) gemiddeld tot een betere gezondheid. Bruggink (2009) concludeert op basis van onderzoek dat hoogopgeleiden langer in goede gezondheid leven. Volgens Minne, Van der Steeg en Webbink (2007) zorgt meer onderwijs bovendien voor een hogere maatschappelijke betrokkenheid en participatie. Groot en Maassen van den Brink (2003) ontdekten in hun onderzoek dat hoger opgeleiden een groter sociaal netwerk hebben en vaker lid zijn van een vakbond of belangenvereniging.

Teken van beschaving
Toch is dit onderzoek tekenend voor de huidige manier van denken bij de overheid en in de politiek. De uitgaven voor zorg en onderwijs worden gezien als platte kostenposten, niet als een teken van beschaving. In zijn column voor de Correspondent betoogde Rutger Bregman dat uitdijende overheidsuitgaven voor zorg en onderwijs geen vloek, maar een zegen zijn. Naarmate fabrieken en computers sneller en efficiënter worden, kan een rijke samenleving het zich permitteren zorg en onderwijs steeds minder efficiënt in te richten. Dat wil zeggen: zieken en ouderen meer aandacht te geven en het onderwijs kleinschaliger te organiseren. De gedachte dat dit luxe is en dat de samenleving er niet voor kan betalen, is een illusie.

Rekening mee houden
Het is prima dat studenten kunnen uitrekenen wat het financiële perspectief is van de studie die ze kiezen. Natuurlijk is dat een van de beweegredenen om te kiezen voor een studie. Maar de vraag of een studie aansluit bij iemands kwaliteiten en passie is veel belangrijker dan de vraag of je er je brood mee kunt verdienen. De beroepen waarvoor men nu opleidt bestaan straks misschien niet eens meer. Nu al isn de meerderheid van de beroepsbevolking niet werkzaam in een baan waarvoor men is opgeleid. Scholing houdt niet op bij het diploma van een opleiding, maar gaat het leven lang door, waardoor het beroepsperspectief voortdurend verandert.

Maar niet alleen rekenen
Nog veel meer moeite heb ik met een overheid die uitsluitend in financiële termen berekent wat de investering in onderwijs haar oplevert. Politici en ambtenaren die zo denken zijn meer boekhouders dan capabele bestuurders. Ze zouden wat minder moeten rekenen en wat meer moeten investeren in een visie op de samenleving van morgen. Ze zouden burgers wat minder moeten zien als kostenpost en wat meer als de ruggengraat, het bloed en de ziel van een samenleving. Een samenleving die niet bereid is te ‘investeren’ in mensen is ten dode opgeschreven.