Op deze website berichtten wij al eerder over vormen van participatie van burgers in hun gemeente, zoals burgerbesluiten in Enschede, een raadslid dat uit de politiek stapte om via een burgerinitiatief een nieuw zwembad te realiseren in haar gemeente, en burgerpanels in België. De Tweede Kamer heeft in oktober 2020 een motie van 8 politieke partijen aangenomen waarmee het kabinet de opdracht krijgt de voor- en nadelen van een burgerberaad in kaart te brengen en te onderzoeken of deze vorm van burgerparticipatie de verduurzaming van Nederland verder kan helpen.

Deliberatieve democratie
Een burgerberaad is een manier om politieke besluitvorming vanuit de samenleving te laten komen. Een groep gelote burgers doet, op basis van uitgebreide informatie en overleg, aanbevelingen over beleid die door de politiek worden gebruikt om besluiten te nemen. Samen zoeken de burgers naar oplossingen voor taaie politieke problemen – zoals klimaatverandering. Een burgerberaad is een vorm van deliberatieve democratie, democratie gebaseerd op overleg en besluitvorming tussen burgers. De deelnemers aan een burgerberaad vormen een dwarsdoorsnede van de samenleving, dus er zitten ongeveer evenveel vrouwen in als mannen, de leeftijdsopbouw en culturele diversiteit weerspiegelen die van de samenleving, er nemen veel mensen deel met een praktische opleiding, wat minder met een universitaire opleiding, en de deelnemers komen zowel uit dorpen als uit steden.

Geen referendum en geen inspraak
Een burgerberaad is niet hetzelfde als een referendum. Daarbij wordt een complex onderwerp meestal teruggebracht tot een voor-of-tegen-vraag. Dat simplificeert het vraagstuk en kan polariserend werken, zoals we zagen met de Brexit. Een burgerberaad is ook niet hetzelfde als inspraak, dat meestal gaat over een lokale kwestie, waarbij vergevorderde plannen aan inwoners worden voorgelegd. Het nadeel van inspraak is dat de plannen er al liggen en dat burgers dus alleen hun mening kunnen geven. In een burgerberaad kunnen deelnemers in een veel eerder stadium serieus meepraten over de oplossingen.

Een voorbeeld
In het katholieke Ierland was al jaren discussie over een versoepeling van de abortuswet. Het conservatieve platteland stond recht tegenover meer progressieve stedelijke bevolking. Omdat politici het onderwerp te beladen vonden, organiseerden ze in 2016 een burgerberaad, bestaande uit 99 deelnemers uit alle hoeken van het land. Zij gingen in gesprek met experts, ervaringsdeskundigen en met elkaar. De rest van de bevolking kon het beraad via livestreams volgen. De uitkomst van het beraad was dat de abortuswetgeving versoepeld moest worden. Maar nog veel verrassender was dat tot die aanbeveling met consensus was besloten. Middels een referendum werd de uitkomst van het burgerberaad vervolgens doorgevoerd.

Wat voor vraagstukken?
Burgerberaden werken in het bijzonder goed als mensen van mening verschillen, maar mogelijk onderliggende waarden delen. Zo zijn over de aanpak van discriminatie op de werkvloer ogenschijnlijk de meningen sterk verdeeld. Tgelijkertijd vindt bijna iedereen het belangrijk om met respect behandeld te worden. Vanuit zulke gedeelde waarden kunnen burgers naar oplossingen zoeken. Het is ook geschikt als een probleem ingewikkeld is. Bijna ieder maatschappelijk probleem heeft juridische, sociale en financiële kanten die onderling sterk verweven zijn. In een burgerberaad ervaren mensen hoe ingewikkeld het is om politieke besluiten te nemen. Ze komen er uit door  samen naar een gemeenschappelijke basis te zoeken, opties tegen elkaar af te wegen en een keuze te maken.

Voorbij de verkiezingen
Tenslotte is een burgereraad ook geschikt als het over langdurige vraagstukken gaat. Het gaat dan om vraagstukken die verder reiken dan de volgende verkiezingen, zoals de aanpak van  stikstofuitstoot of de bouw van een nieuwe waterstoffabriek. Bij zulke vraagstukken moeten op korte termijn hoge kosten of ingrijpende keuzes gemaakt worden, die pas later voordelen opleveren. Omdat burgers de volgende verkiezingen niet hoeven te winnen, kunnen ze het publieke belang en de lange termijn centraal stellen.

Voordelen
Door burgers zelf verantwoordelijkheid te geven, laten politici zien dat ze hen vertrouwen. Daar krijgen zij zelf weer vertrouwen voor terug. Dat is het eerste voordeel. Burgerberaden dragen  bij aan het wederzijdse vertrouwen tussen politiek en bevolking. Uit onderzoek in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat mensen die zichuit teleurstelling of frustratie hebben afgekeerd van de politiek, graag meedoen aan dit soort initiatieven. Ze voelden zich eerder niet gehoord; een uitnodiging voor deelname aan een burgerberaad ervaren ze als een teken dat ze serieus genomen worden.

Betrouwbaarder beeld
Politici schatten het (gebrek aan) draagvlak voor een voorstel vaak af aan inspraakavonden, sociale media en opiniepeilingen. Dat zorgt ervoor dat politici niet een dwarsdoorsnede van de samenleving horen, maar vooral assertieve burgers die hun stem luid laten horen. Bij peilingen kunnen de ondervraagden zich meestal niet goed informeren over een onderwerp of er met anderen over van gedachten wisselen.

Van meerdere kanten bekijken
Een burgerberaad geeft een betrouwbaarder beeld van de publieke opinie, omdat deelnemers zich niet alleen hebben kunnen informeren, maar ook met elkaar kunnen overleggen. Dat is het tweede voordeel. het wordt veel duidelijker hoeveel steun er in de samenleving is voor bepaalde veranderingen. En omdat de  dialoog centraal staat is het bovendien een uitstekend middel tegen polarisatie. Hoe gevoeliger de kwestie, hoe slimmer het is om een burgerberaad te organiseren. Het overleg binnen een burgerberaad is zo opgezet dat mensen actief naar elkaar luisteren, kritisch nadenken en het respectvol met elkaar oneens zijn. Ze worden daarbij geholpen door onafhankelijke gespreksbegeleiders die ervoor zorgen dat mensen elkaar proberen te begrijpen. Ze zorgen er ook voor dat iedereen aan het woord komt, ook de mensen die het niet gewend zijn om publiekelijk te spreken. De deelnemers wissleen perspectieven uit, waardoor de ruimte ontstaat om ook van perspectief te veranderen. In de praktijk blijkt dat mensen met heel verschillende opvattingen het over dezelfde oplossingen eens kunnen worden. Sterker nog: hoe diverser de groep die meedoet, hoe groter de kans dat die nieuwe, originele ideeën verzint.

Een ander voorbeeld
President Emmanuel Macron vroeg aan een groep van 150 gelote burgers om sociaal rechtvaardige aanbevelingen te doen om de uitstoot van broeikasgassen met 40% te verlagen in 2030. De burgers kwamen in totaal met 149 voorstellen, zoals een verlaging van de btw op treinkaartjes, een verbod op reclame voor fossiele brandstoffen, en een stop op de bouw of uitbreiding van luchthavens. Twee voorstellen schoot president Macron meteen direct af, twee worden via een referendum aan de bevolking voorgelegd omdat ze over de grondwet gaan. De overige 145 voorstellen stuurde hij meteen door naar zijn ministeries om direct uitgevoerd te worden, of naar het parlement om in wetgeving opgenomen te worden.

Geen lobbyisten
Lobbyisten doen niet meer in een burgerberaad. Dat is nog een groot voordeel van een burgerberaad. Nederland telt duizenden professionele lobbyisten die fulltime bezig zijn om politieke besluiten in hun voordeel te uit te laten vallen. Multinationals hebben veel meer lobbyisten in Den Haag rondlopen dan zorginstellingen of mulieugroeperingen. Dat is weinig democratisch: het is volstrekt onduidelijk welke afspraken lobbyisten maken met politici. Fossiele energiebedrijven kunnen nutientallen miljoenen bestedenaan het beïnvloeden van het klimaatbeleid.  Dat is geen eerlijk speelveld. Daarom doen de actievoerders van Extinction Rebellion er alles aan om een burgerberaad over het klimaat voor elkaar te krijgen.

Meer informatie
Hier kun je de Tegenlicht-uitzending ‘Top der onmisbaren’ bekijken.
Bekijk hier een interview met David Van Reybrouck in Buitenhof.
Hier vind je een documentaire When Citizens Assemble van Patrick Chalmers.

Bron: De Correspondent