Wat is nieuws? Dat vroeg Rob Wijnberg zich af toen hij als filosofiestudent op een krantenredactie werkte. Hoewel mensen om hen heen nieuws op uiteenlopende wijze definieerden,  kwam hij er gaandeweg achter dat er wel degelijk – vaak onuitgesproken – criteria zijn waarop journalisten baseren of iets nieuws is of niet. Zo kwam hij  langzaam maar zeker tot een eigen definitie. Nieuws bestaat uit sensationele, uitzonderlijke, negatieve, recente gebeurtenissen. En in precies die vijf woorden zit ook het grote probleem met nieuws besloten.

Sensationeel
Om met het eerste te beginnen: nieuws is meestal datgene wat zodanig opvalt dat het opgemerkt kan worden. Nieuws draait vaak om het meest zichtbare, explosieve zelfs. Daarom, zegt antropoloog en journalist Joris Luyendijk, zijn aanslagen vaak wel nieuws, maar is de bezetting van een land dat meestal niet. Aanslagen zijn heel zichtbaar, bezetting is dat veel minder. Anders gezegd: een ontplofte bus kun je gemakkelijk filmen, onderdrukking van alledaagse vrijheden niet.

Uitzonderlijk
In het verlengde hiervan draait nieuws meestal om het hoogst uitzonderlijke. Dagelijks gaan bijna tien miljoen Nederlanders probleemloos naar hun werk. Maar pas als er een auto van de weg raakt of een trein ontspoort, is het nieuws. Dat is namelijk ongewoon. Om die reden zien we grote ontwikkelingen pas als er iets uitzonderlijks gebeurt. De financiële crisis van 2008 werd pas nieuws toen een grote Amerikaanse zakenbank omviel – dat is immers hoogst uitzonderlijk. Maar de aanloop naar dit faillissement, banken die iedere dag, beetje bij beetje, risico op risico stapelden, bleef van de nieuwsradar.

Negatief
Ook is nieuws, bijna zonder uitzondering, negatief. If it bleeds, it leads (‘Als het bloedt, komt het op de voorpagina’) is een veelgebruikte uitspraak in de journalistiek. Of: goed nieuws is geen nieuws. Wie regelmatig het nieuws volgt, denkt dus algauw dat de wereld steeds onveiliger wordt – ook al is het tegendeel waar. Bovendien geeft nieuws constant het gevoel dat mensen niet te vertrouwen zijn: ze frauderen, zijn corrupt, beroven elkaar of blazen zichzelf op. Eerder schreef Rutger Bregman daarover: Wie goed doet… komt nooit in het journaal (en dat is een groot probleem). De werkelijkheid is dat de overgrote meerderheid van de mensen goed doet en goed wíl doen.

Recent
Daarnaast is nieuws geobsedeerd door het recente. Voor bijna al het nieuws geldt: het moet zojuist hebben plaatsgevonden. Iets wat een week, een maand of een jaar geleden is gebeurd, is meestal geen nieuws meer. Maar het meest recente is niet per definitie het meest invloedrijke. Alles in de wereld heeft een geschiedenis. En die geschiedenis bepaalt voor een flink deel waarom iets gebeurt. Omdat nieuws zijn blik meestal richt op vandaag, maakt het ons blind voor de langere termijn, zowel van het verleden als van de toekomst. Zo blijven de grootste veranderingen in de samenleving buiten beeld: de financialisering van onze economie, de verwetenschappelijking van ons wereldbeeld, de digitalisering van onze informatie. Geen van deze zaken heeft ooit letterlijk op een voorpagina gestaan.

Gebeurtenissen
En dat komt, tot slot, omdat nieuws hoofdzakelijk draait om gebeurtenissen. Nieuws moet, in journalistiek jargon, een ‘haakje’ hebben – een aanleiding om het nu, en niet later, te melden. Dat klinkt logisch, maar het betekent dat ontwikkelingen vaak het journaal niet halen. Ontwikkelingen zijn namelijk geen ‘momenten’, ze schrijden voort. Het journaal eindigt daarom altijd met het weer, maar nooit met het klimaat. Want je kunt niet zeggen: ‘Vandaag is het klimaat veranderd.’ Terwijl dat wel zo is. Het haakjesdenken is overigens ook waarom veel nieuws bestaat uit zogenoemde agendajournalistiek: steeds weer terugkerende, vaak geplande gebeurtenissen die als aanleiding gelden om iets tot nieuws te verheffen. Denk aan: persconferenties, evenementen, kwartaalcijfers, rapporten, herdenkingen en jubilea. Heel veel nieuws kun je daardoor al van tevoren uittekenen, en is in die zin helemaal niet ‘nieuw’.

Misleidend nieuws
Dit zijn de vijf fundamentele tekortkomingen van het nieuws. Alles bij elkaar opgeteld lost nieuws zijn belangrijkste belofte – dat het je laat zien wat er gebeurt in de wereld – juist niet in. Wie het nieuws volgt, weet vooral wat er meestal niet gebeurt. Anders dan nepnieuws, dat simpelweg onwaar is, misleidt echt nieuws ons dus op een fundamentelere manier. Het geeft een verkeerd beeld van waarschijnlijkheid, historie, vooruitgang, ontwikkeling en relevantie. Daardoor denk je al snel dat de meeste terroristen moslim zijn, terwijl dat niet zo is. Dat het alleen maar slechter gaat met de wereld, terwijl dat niet zo is. Dat aanslagen een groter gevaar vormen voor ons welzijn dan suiker, terwijl dat niet zo is. Dat de financiële crisis in 2008 begon, terwijl dat niet zo is. Zoals de veelgebruikte uitdrukking luidt: ‘Wie de krant niet leest is ongeïnformeerd; wie de krant wel leest, is verkeerd geïnformeerd.’

Gevolgen van de vijf tekortkomingen van het nieuws
Het effect van onze nieuwsconsumptie is dat het ons bang maakt voor andere mensen, sceptisch over onze toekomst en cynisch over onze eigen invloed hierop. Nieuws bekrachtigt onze hardnekkigste vooroordelen en grootste angsten. Het maakt pessimistisch en wantrouwend. Nieuws, kortom, is niet goed voor ons – als individuen en als samenleving. ‘Wat suiker is voor het lichaam’, schreef de Zwitserse schrijver Rolf Dobelli eens, ‘is nieuws voor de geest.’

Alternatief
Om hier iets aan te doen, heeft Rob Wijnberg in 2013 De Correspondent opgericht: een advertentievrij, door leden gefinancierd journalistiek platform. De Coorrespondent probeert een soort ‘tegengif’ tegen de ergste bijwerkingen van nieuws te zijn. Centraal in de missie van het platform staat een andere definitie van nieuws. In plaats van alleen te kijken naar wat vandaag gebeurt, richt de De Correspondent zich juist op wat elke dag gebeurt. Daardoor ga je anders kijken naar de wereld. En ga je andere vragen stellen.

Vitol
Bijvoorbeeld: hoe kan het dat bijna niemand het een-na-grootste Nederlandse bedrijf kent? Het antwoord: dit bedrijf, een olie- en gastransporteur genaamd Vitol, is niet beursgenoteerd en heeft dus geen dagelijkse beurskoersen om nieuws aan ‘op te hangen’. Tegelijkertijd is het wel extreem invloedrijk. Als Vitol besluit zijn schepen niet aan te laten meren, heeft dat direct effect op de olieprijzen – en daarmee op bijna alles wat we consumeren. Toch was er voor onze publicatie nog nooit een Kamervraag gesteld over deze multinational met meer dan tweehonderd miljard euro omzet per jaar. Want:  driekwart van alle Kamervragen zijn gebaseerd op nieuwsberichten. En over Vitol zijn nauwelijks nieuwsberichten te vinden.

Nieuwswaardig
Zo probeert De Correspondent elke dag verhalen te schrijven die geen nieuws, maar wel nieuwswaardig zijn, geschreven door correspondenten die het sensationele willen vervangen door het fundamentele en het recente vervangen door het relevante. Belangrijk is dat De Coorespondent leden heeft en advertentievrij werkt: de sensatiezucht en hypegevoeligheid van nieuws wordt dikwijls veroorzaakt door het achterliggende bedrijfsmodel. Niet zozeer het nieuws zelf, maar de aandacht van het publiek is het product dat wordt verkocht.

Geloof in vooruitgang
Een ander gevolg van het sensationele, negatieve nieuws dat wij dagelijks consumeren is een tanend geloof in vooruitgang. Voor het eerst sinds de negentiende eeuw, toen het geloof in vooruitgang gemeengoed werd, gelooft een meerderheid van de bevolking in 25 verschillende landen dat de wereld de verkeerde kant opgaat. Steeds wijdverbreider is ook het idee dat het leven van onze kinderen en kleinkinderen slechter zal zijn dan dat van onszelf. De correspondenten van het journalistieke platform De Correspondent delen een geloof dat het anders kan, een geloof in vooruitgang. Dat het lot van de mens het meest gebaat is bij het delen van kennis en ervaringen in plaats van verontwaardiging en angst. Ze gaan ervan uit dat we samen de wereld kunnen begrijpen. En een wereld die je kunt begrijpen, kun je ook veranderen. Samen kunnen we nog steeds vooruit. En dat is pas echt nieuws.

Bron: Vergeet nepnieuws. Echt nieuws is minstens zo misleidend. Door Rob Wijnberg  De Correspondent