Pfizer is met negentigduizend medewerkers het grootste farmaceutische bedrijf ter wereld. Jarenlang was de strategie van Pfizer gericht op ‘groter is beter.’ Dat streefde ze na doorPfi differentiatie (verschillende producten en merken), door een fors reclamebudget en door overname van andere bedrijven. Het accent lag meer op medicijnen verkopen dan op ontwikkelen. “Zoveel als menselijk mogelijk is, proberen we winst te halen uit alles wat we doen”, was lange tijd het motto.
Om deze strategie te kunnen voeren besteedt Pfizer jaarlijks tussen de 15 en 20 miljoen dollar aan beïnvloeding van Amerikaanse politici. Zo gaf Pfizer in 2010 vijfentwintig miljoen uit om de hervorming van de gezondheidszorg tegen te houden. Volgens de Environmental Protection Agency behoort Pfizer bij de top tien van de meest vervuilende ondernemingen in Amerika. Het bedrijf is meermaals op de vingers getikt vanwege vervuiling van 80 hectare grond rondom de fabriek, illegale lozingen in de plaatselijke rivier en opslag van gevaarlijke stoffen op het fabrieksterrein. In 2009 werd het bedrijf schuldig bevonden aan het illegaal op de markt brengen van een geneesmiddel tegen artritis, dat nog niet was goedgekeurd door de Food & Drug Administration. Pfizer betaalde een boete van 2,3 miljard dollar, de vierde en grootste boete wegens fraude tot dan toe opgelegd.

De laatste jaren breekt deze strategie van ‘meer is beter’ het bedrijf op. In haar zucht naar groei was het bedrijf een lappendeken geworden van allerlei bedrijven en activiteiten. Door het aflopen van een patent op een cholesterolverlagend medicijn liep de omzet flink terug. De beoogde opvolger van het medicijn bleek een mislukking. Er was machtsstrijd aan de top en een angstcultuur in het bedrijf. Achtereenvolgende managers besloten tot ontslagen en reorganisaties, waarvan sommige later weer werden teruggedraaid. De onrust en het gebrek aan focus in het bedrijf leidden tot een flinke koersdaling en boze aandeelhouders. In 2011 besloot Pfizer de (winstgevende) divisies kindervoeding en dierengezondheid af te stoten en zich weer te concentreren op geneesmiddelen. Met het geld dat de verkoop opleverde kocht het bedrijf aandelen terug en verlaagde het budget voor R & D in 2012 met dertig procent. Van zeker tien andere geneesmiddelen verloopt het patent in 2013, zonder dat een succesvol vervangend geneesmiddel is ontwikkeld.

Geld verdienen aan (zo lang mogelijk) beter worden
Het voorbeeld van Pfizer illustreert de nogal dubieuze rol van farmaceutische bedrijven in onze samenleving. Deze bedrijven hebben als belangrijkste doelstelling om winst te maken, zelfs als dat betekent dat de geproduceerde medicijnen de gezondheid niet dienen. Ze willen zo lang mogelijk ‘mensen beter maken’ en zijn (meestal) niet uit op feitelijke genezing van mensen. Het aantal mensen dat sterft als gevolg van reguliere medicijnen, voorgeschreven door een arts, bedraagt alleen al in de Verenigde Staten zo’n 300.000 per jaar. In Frankrijk belanden zo’n 140.000 mensen per jaar in het ziekenhuis door ongewenste bijwerkingen van reguliere medicijnen. In Nederland stereb bijna  40.000 mensen per jaar als gevolg van verkeerde medicijnen, een te hoge dosis of een gevaarlijke combinatie van medicijnen.

Belangenverstrengeling
Natuurlijk is de farmaceutische industrie een belangrijke financier van medisch onderzoek en de motor achter de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Maar farmaceutische bedrijven hebben belang bij de verkoop van hun producten, en dus hebben ze er meer belang bij dat we ziek zijn dan gezond. Ziekenhuisapotheken krijgen geregeld korting van farmaceutische bedrijven, terwijl als de huisarts ditzelfde middel voorschrijft de patient dikwijls tien maal zo duur uit is.

Volgens Follow te Money schuwt de farmaceutische industrie zelfs niet het middel van omkoping om medicijnen aan de man te brengen. China beschuldigde in 2013 de Britse medicijnfabrikant GlaxoSmithKline (GSK) van omkoping van verkopers, artsen en adviseurs om zo de omzet te stimuleren. Volgens de Chinese officier van justitie heeft GlaxoSmithKline minstens een half miljard dollar aan de omkopingspraktijken besteed. Het is niet de eerste beschuldiging tegen GlaxoSmithKline. In juli 2012 moest de medicijnfabrikant een boete van 3 miljard dollar betalen vanwege het omkopen van artsen en het aanmoedigen van antidepressiva gebruik door kinderen, iets waar het medicijn niet geschikt voor was. Later dat jaar bleek dat GlaxoSmithKline samen met AstraZeneca geprobeerd had Nederlandse zorgverzekeraars om te kopen met onderzoeksprojecten ter waarde van twee miljoen euro. In ruil hiervoor moesten de zorgverzekeraars de medicijnen van de fabrikanten als niet-preferent aanmerken, waardoor deze tegen een hogere prijs verkocht konden worden.

Lobbyen
Farmaceutische bedrijven besteden miljoenen aan het beïnvloeden van overheidsbeleid en hebben full time lobbyers in dienst om voor hen gunstige wetten geaccepteerd te krijgen en nadelige maatregelen tegen te houden. Zie hier een overzicht van de bedragen die farmaceutische bedrijven uitgeven aan lobbyen.
Naast beleidsbeïnvloeding geven farmaceutische bedrijven veel geld uit aan marketing, bijvoorbeeld aan spotjes over allerlei ziektebeelden. Alleen al in Nederland wordt zo’n 1,3 miljard euro per jaar uitgegeven om medicijnen aan de man te brengen.

Boetes
In het al jaren durende onderzoek van de Europese Commissie naar de farmaceutische sector kwam aan het licht dat farmaceutische bedrijven afspraken met elkaar maken om te zorgen dat goedkope generieke geneesmiddelen later op de markt worden verkocht dan mogelijk zou zijn. Volgens de Commissie heeft dit akkoord de introductie van een goedkoper generiek geneesmiddel met zeventien maanden vertraagd en de prijs voor Fentanyl in Nederland kunstmatig hoog gehouden, ten koste van patiënten en de belastingbetaler die de Nederlandse gezondheidszorg financiert. Eind 2013 heeft de Commissie Johnson & Johnson (J&J) en Novartis boetes opgelegd voor respectievelijk 10,7 miljoen en 5,4 miljoen voor deze praktijk. Het zijn niet de enige bedrijven die boetes krijgen opgelegd. Twee fraudezaken in 2008 en 2011 hebben Merck in totaal 1,6 miljard dollar gekost.