Over de hele wereld protesteerden studenten de afgelopen maanden tegen de commercialisering van de universiteit. Hun eisenpakket: er moet meer inspraak komen voor studenten en docenten in het bestuur van de universiteit. Het rendementsdenken moet een halt toe worden geroepen.

Wereldwijd
Niet alleen in Amsterdam, ook in Londen, Toronto, Montreal, Dublin, Birmingham en Vancouver voerden studenten bezettingsacties. Duizenden studenten en docenten protesteerden tegen een nieuwe wet op hoger onderwijs in Australie. In Cairo ligt het bestuur van de Amerikaanse Universiteitonder vuur vanwege ‘verregaande austerity-maatregelen’. In Tirana demonstreerden studenten tegen neoliberale hervormingen in het hoger onderwijs. De studenten voelen zich deel van een internationale beweging van burgers die in opstand komen tegen het neoliberale denken. Recent protesteren ook Zuid-Afrikaanse studenten tegen de exorbitante kosten van universitair onderwijs. Inmiddels zijn veertien universiteiten gesloten, waaronder Wits University, University of Cape Town, Fort Hare, Rhodes and Stellenbosch. Ook hier zijn breiden de protesten zich uit naar economische ongelijkheid  en juridische rechtvaardigheid (het universitaire systeem sluit nog steeds veel zwarte Zuid-Afrikanen uit).

Universele strijdpunten
Overal strijden de studenten unaniem tegen privatisering en commercialisering van de universiteiten, tegen hogere collegegelden, bedrijfsmatig denken ten kosten van onderwijs en onderzoek, hoge salarissen aan de top en krimpende budgetten voor docenten en hoogleraren. De ontwikkelingen in de betrokken landen zijn zeer vergelijkbaar. Overal steeg het aantal studenten, gemiddeld met 25%. De totale kosten voor hoger onderwijs stegen gemiddeld met 40% terwijl de uitgaven per student daalden. Voor 30% werden die kosten betaald met helden van bedrijven en particulieren. In Nederland wordt meer dan 10% van de kosten voor hoger onderwijs door het bedrijfsleven betaald. In Groot-Brittannie is dat zelfs 70%. Doo de crisis proberen overheden de kosten voor hoger onderwijs te verminderen door bezuinigingen.

Kritiek op universiteit als bedrijf
Niet alleen studenten hebben kritiek op de neoliberale universiteit. In 2012 verscheen What are universities for? van Stefan Collini, hoogleraar letterkunde in Cambridge. Het boek is een felle kritiek op het beleid van universiteiten, die zich in zijn ogen teveel zijn gaan gedragen als bedrijven die voortdurend geld willen genereren. Hoger onderwijs is teveel dienstbaar gemaakt aan economische groei. Het overheidsbeleid wordt ingegeven door de opvatting dat de universiteit toepasbare kennis en gekwalificeerde werknemers moet afleveren. In een eerder artikel op deze site schreef ik al over de Wetenschapsvisie van het kabinet.Het zoeken, vergroten en overdragen van kennis is volgens Collini belangrijk op zich, voor de verheffing van individuen en verrijking van de maatschappij. Ook Martha Nussbaum heeft zich kritisch uitgelaten over de scheiding tussen ‘nuttige’ en ‘onnodige’ studies en bepleit een herwaardering van de menswetenschappen. 

Niet blij
Intussen heeft minister Bussemaker in Nederland een nieuwe wet Versterking Bestuurskracht gepresenteerd. In de wet wordt een aantal aanpassingen gedaan om de positie en de rechten van studentenraden en andere inspraakorganen te verbeteren. Vooral het adviesrecht wordt uitgebreid, waardoor medewerkers en studenten advies mogen geven in de benoemingsprocedures van bestuurders en leden van de raad van toezicht. De wetswijziging kwam onder meer tot stand naar aanleiding van de zes weken durende bezetting van het Maagdenhuis en de daarbij horende protesten. Studentenvakbonden zijn er niet blij mee en vinden dat ze nog steeds te weinig inspraak hebben

Onvoldoende invloed
De Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft op grond van de protesten een aantal maatregelen genomen om de medezeggenschap meer inspraak te geven. Zo is onlangs studente Lianne Schmidt (22) aangesteld als student-assessor van de UvA. Zij mag aanschuiven bij de wekelijkse vergaderingen van het college van bestuur van de universiteit. Bovendien maakten de UvA en de Hogeschool van Amsterdam (HvA) bekend dat de medezeggenschapsraden adviesrecht krijgen in de benoeming van nieuwe leden van het college van bestuur en van de rector van de universiteit. De centrale ondernemingsraad, de centrale studentenraad en de medezeggenschapsraad van de HvA waren ook daar niet erg blij mee: zij hadden liever instemmingsrecht gekregen, wat inhoudt dat veel meer invloed kan worden uitgeoefend.

Studenten in London, die de toezegging kregen van het universiteitsbestuur dat er meer ruimte zou komen voor politieke discussie en dat de flexibele contracten zouden worden herzien, zien echter een andere winst van de protesten. Door massaal in actie te komen hebben ze hun gevoel van vervreemding en machteloosheid doorbroken. Dit gevoel van vervreemding was ontstaan doordat studenten steeds vaker met elkaar moeten concurreren om de schaarse banen en bang zijn om risico’s te nemen met het oog op hun  enorme studieschuld. De open discussies tijdens de bezettingsacties, de gezamenlijke gesprekken en workshops die belangeloos werden gegeven, hebben een energiek klimaat geschapen van collectief leren en empowerment. Hoewel de bezettingsacties voorbij zijn zal dat klimaat nog lang tegenwicht bieden aan al te bedrijfsmatige bestuurders.