Volgens een advies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) moet het kabinet zorgen voor een publieke, niet-commerciele bank waar burgers terecht kunnen voor hun alledaagse bankzaken. Dat kan een getransformeerde Volksbank of een nieuw op te richten staatsbank. Het zou zelfs een rekening bij De Nederlandsche Bank kunnen zijn, zoals in landen als Zweden en Canada overwogen wordt. In het verleden hadden veel gewone bedrijven een rekening bij DNB en zou deze centrale bank de eurobiljetten en -munten, die steeds minder worden gebruikt, zo kunnen vervangen door elektronisch geld. Een andere mogelijkheid is de SNS bank tot staatsbank maken, aangezien de overheid op dit moment nog de meerderheid van de aandelen in handen van zowel ABN Amro als de Volksbank, het moederconcern van SNS en ASN.

Wat is een staatsbank?
Er is sprake van een staatsbank als de staat de enige aandeelhouder is van een bank. De bank is dan in handen van de staat. Zo’n bank kan niet omvallen en het geld van de burger is dus gegarandeerd. Maar hij of zij ontvangt minder rente. Natuurlijk kan de overheid dan op verschillende manieren invloed uitoefenen op het beleid van de bank. Er zijn twee mogelijkheden: ofwel de staat bepaalt ook het beleid van de bank. Dat zou betekenen dat de minister van Financiën ook aan het hoofd van de bank staat. Ofwel de staat is de enige aandeelhouder en de bank bepaalt het eigen beleid. Zo is het nu met ABN-AMRO geregeld en met SNS.

Voorstanders van een staatsbank
Naar het rapport van de WRR Geld en Schuld: De publieke rol van banken is lang uitgekeken. Met haar pleidooi heropent de WRR de discussie of Nederland een publieke bank nodig heeft. In 2016 vroeg de kijkers van het televisieprogramma Radar of zij voelden voor herintroductie van een staatsbank. Daarop reageerde 81% van de 60 duizend respondenten positief. vrijwel alle  voorstanders van een staatsbank (96%) vonden dat een staatsbank het maatschappelijk belang boven het commercieel belang moet stellen. Ook de linkse partijen hebben de afgelopen jaren regelmatig gepleit om ten minste één van deze instellingen waarvan de overheid de grootste aandeelhouder is te behouden als nutsbank. Desondanks staat in het regeerakkoord dat de overheid beide banken gaat privatiseren.

Geldschepping niet bij commerciële banken
Het WRR-rapport vindt zijn oorsprong in het mede door theatermaker George van Houts gestarte burgerinitiatief Ons Geld, waarover wij al eerder schreven. Dat burgerinitiatief vestigde de aandacht op het feit dat 93 procent van onze euro’s door gewone banken wordt geschapen. Wanneer een huizenkoper een ton leent, en dit bedrag op diens rekening verschijnt, neemt de geldhoeveelheid met hetzelfde bedrag toe. Banken hebben dus een commerciële prikkel om extra geld te creëren. De financiële crisis heeft laten zien dat dat een recept is voor financiële instabiliteit en crises. Ons Geld stelde voor om de geldpers exclusief in publieke handen te brengen. De Tweede Kamer besloot om de WRR hier onderzoek naar te laten doen.

Nog een bankencrisis voorkomen
Kern van het probleem is volgens de adviesraad dat de drie grote banken – ING, Rabobank en ABN Amro – streven naar winst, maar tegelijkertijd een steeds crucialere maatschappelijke taak zijn gaan vervullen. Als zij omvallen dan ligt het betalingsverkeer van Nederlanders plat, bedrijven zouden verstoken blijven van leningen en de economie komt dan acuut in een crisis terecht. Door deze ontwikkelingen zijn banken feitelijk een soort semipublieke instellingen, aldus de WRR. Sluipenderwijs zijn publieke alternatieven voor de drie grote banken, zoals de vroegere Postbank, verdwenen. Een publiek verankerde betaalbank zou een goed  middel zijn om de commerciële banken meer tegenspel te geven.

Discussie
Het is overigens de vraag of het probleem van geldschepping door commerciele banken daarmee verholpen is. Waarom zou een centrale bank wél verstandig omgaan met geldscheppende macht? Het risico bestaat dat een publieke nutsbank zich in verkiezingstijd onder druk laat zetten door politici om de geldkraan wijd open te draaien, en zo de economie te stimuleren. Bovendien is het de vraag hoe zo’n bank, die geen toegang heeft tot de lucratieve handel in effecten, onroerend goed, en verzekeringen, zichzelf kan financieren, en zo een bankrekening aldaar betaalbaar houden voor de klant?

Betalen in plaats van rente
De Rijkspostspaarbank belegde in de jaren tachtig en negentig in staatsobligaties en die leverden prima rente op. Alleen is de rente anno 2019 vrijwel nul. Als de consument de bank moet bekostigen, kan dat jaarlijks 1 tot 1,5 procent van iemands spaargeld kosten, in plaats van dat het rente oplevert. Maar uit de bovengenoemde enquête van Radar bleek dat 73% van de voorstanders van een staatsbank liever het spaargeld gegarandeerd zien dan dat ze een hoge rente ontvangen en dat 33% liever leent tegen hogere kosten bij een staatsbank dan bij een commerciële bank.

Het kabinet heeft nog geen inhoudelijke reactie gegeven op de aanbevelingen van de WRR.

Bekijk hier de reportage waarin Radar voor- en tegenstanders van een staatsbank aan het woord laat.