Waartoe is de universiteit op aarde?

waartoe_is_de_universiteit_op_aardeDe universiteit staat ter discussie. Er is groeiende kritiek op de voortschrijdende economisering van de wetenschap en de huidige publicatiecultuur. Zelfs het wetenschappelijk en maatschappelijk nut van de universiteit wordt betwijfeld. In een onlangs verschenen bundel laten twintig vooraanstaande wetenschappers hun licht schijnen over de vraag over wat er mis is met de universiteit en wat er beter kan.

Voortdurende evaluatie en verantwoording
De wetenschappers – afkomstig uit verschillende disciplines en met uiteenlopende opvattingen – zijn het eens over vier knelpunten. De eerste is de bestuursfilosofie aan de universiteiten. Het bestuur of management verzamelt data over het proces van onderzoeken en onderwijzen om na te gaan in hoeverre er op een doelmatige wijze wordt gewerkt. Zo wordt het onderwijs voortdurend aan evaluaties onderworpen en moet de voortgang van studenten en van onderzoek steeds gemonitord worden. De meeste wetenschappers in de bundel vinden dat het streven naar controle en verantwoording is doorgeslagen en dat het systeem perverse prikkels bevat.

Economisch denken aan de universiteit
Een tweede knelpunt volgens de wetenschappers in de bundel is de wijze waarop wetenschappelijke publicaties worden geteld en gewaardeerd. Dit systeem heeft vele onwenselijke gevolgen, waarbij fraude en (zelf-)plagiaat op de loer liggen. Het derde knelpunt dat de wetenschappers signaleren betreft de staat van het academisch onderwijs. Vanuit de studenten schiet het aangeboden onderwijs schromelijk te kort (plichtmatige colleges, nauwelijks persoonlijke begeleiding, overvolle collegezalen). Volgens de docenten leggen de studenten onvoldoende motivatie en inzet aan de dag. In de bijdragen constateren de wetenschappers dat dat het gevolg is van het economisch denken: hoe meer jongeren hun studie afronden en hoe sneller dat gebeurt, des te aantrekkelijker is dat voor de universitaire financiën. Normen dalen en de inhoud laat te wensen over.

Morele en vormende taak van universiteiten
Het laatste knelpunt is dat de huidige universiteiten bijna niets doen aan algemene vorming. Teveel business en te weinig Bildung. Het cultiveren en overdragen van een brede waaier aan inzichten, waarden en vaardigheden die voorgaande generaties tot stand brachten is iets waarin bij uitstek de universiteiten moeten voorzien.
Nog steeds geloven hele volksstammen dat exacte kennis de meest wetenschappelijke is en dat andere wetenschapsgebieden zich daaraan moeten spiegelen. Deze reductie wordt door de wetenschappers in de bundel aan de kaak gesteld. Het eigene van de geesteswetenschappen past niet bij een aan de exacte wetenschappen ontleend model van onderzoeken, publiceren en debatteren. De balans moet dus worden hersteld op drie punten. Ten eerste de vraag waar de geesteswetenschappen over gaan. Van oudsher hadden deze wetenschappen een morele en vormende taak: studenten moesten zich verdiepen in klassieke teksten om een realistische visie op de wereld te ontwikkelen of zich te verdiepen in de ambivalenties van het menselijk bestaan. Het idee uit de exacte hoek dat wetenschappelijk onderzoek vooral nieuwe , liefst bruikbare inzichten moest opleveren. Dat heeft geleid tot specialistische onderzoeken waarvan de morele en existentiële betekenis dun is.

Universiteiten zouden voorts meer aandacht moeten besteden aan vaardigheden zoals logisch denken, correct taalgebruik en een overtuigend betoog houden. Die worden nu veelaal verondersteld, maar nauwelijks gecultiveerd of onderwezen. Tot slot zou het beginsel van meten dat tot in het absurde wordt doorgevoerd in onderwijs en onderzoek, moeten worden teruggedrongen tot waar het hoort: de  bedrijfsmatige aspecten van een universiteit.

Discussiepunten
Het is niet zo dat de auteurs in de bundel het overal over eens zijn. Enkele punten waarover men verschillend denkt is de vraag wat de relatie is of moet zijn tussen wetenschappelijke kennis en haar sociaal-culturele omgeving. Sommigen menen dat wetenschap zich moet losmaken van lokale of sociale beperkingen, terwijl anderen zich op het standpunt stellen dat juist de onthechting, het zich losmaken van normatieve tradities of sociale gemeenschappen, leidt tot steriele of zelfreferentiële inzichten. Andere discussiepunten gaan over de dynamiek tussen wetenschap en belanghebbende partijen (investeerders, politici, bedrijven, burgers, media) en over de manier waarop men de wetenschappelijke agenda het beste kan vormgeven (in hoeverre moeten daar niet-wetenschappers bij betrokken worden?).

knowledge-is-powerKennis, macht en moraal
De keurige taakverdeling waarbij de universiteit zich bezighoudt met de productie van kennis, terwijl de politiek zich bezighoudt met het verdelen van de macht, is achterhaald. Er is een sterke vervlechting van kennisontwikkeling en machtsuitoefening. Ook de stelling dat wetenschap waardevrij moet zijn, is in onze tijd niet langer houdbaar. Normatieve aannamen en motieven dringen door tot in de details van het onderzoek, van design en methodologie tot toepassing van de resultaten. De wijze waarop kennis, macht en moraal zich verhouden binnen de wetenschap zou dus een kernvraag moeten zijn voor alle universiteiten.

 

Waartoe is de universiteit op aarde?
Ad Verbrugge en Jelle van Baardewijk (red.) Boom, Amsterdam (2014)
ISBN: 978 90 8953 412 5

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.